در دنیای امروز، سامانه‌های شناسایی خودکار یا AIS (Automatic Information Systems) نقش مهمی در ساده‌سازی عملیات روزمره افراد و سازمان‌ها ایفا می‌کنند. یکی از ابزارهای اصلی در این سامانه‌ها، کارت‌های شناسایی هستند که در طول دهه‌های گذشته به تدریج پیشرفت کرده‌اند. این کارتها به‌صورت فیزیکی، اطلاعات کاربران را ذخیره و به صورت الکترونیکی تبادل می‌کنند.
در این مقاله، به معرفی سه نسل اصلی از کارت‌های شناسایی پرکاربرد در سامانه‌های AIS می‌پردازیم که به‌ترتیب شامل کارت‌های مغناطیسی، کارت‌های هوشمند (Smart Card)، و کارت‌های بدون تماس (Contactless) هستند.
۱. کارت‌های مغناطیسی (Magnetic Cards)
کارت‌های مغناطیسی اولین نسل از کارت‌های شناسایی دیجیتال محسوب می‌شوند. این کارتها در دهه ۱۹۶۰ میلادی ابداع شدند و به دلیل ساختار ساده و هزینه پایین، به‌سرعت در کاربردهای مالی و بانکی فراگیر شدند. اطلاعات کاربران در نوار مغناطیسی پشت کارت ذخیره می‌شود و با کشیدن کارت در دستگاه‌های مخصوص (Reader) قابل خواندن است.
کاربرد در ایران:
در کشور ما، کارت‌های بانکی از نوع مغناطیسی هستند و هنوز هم بخش زیادی از تبادلات مالی روزمره با این نوع کارتها انجام می‌شود.
۲. کارت‌های هوشمند (Smart Cards)
کارت‌های هوشمند نسل دوم کارت‌های شناسایی دیجیتال هستند که در دهه ۱۹۸۰ میلادی ظهور کردند. این کارتها دارای تراشه پردازشگر و حافظه داخلی هستند و می‌توانند اطلاعات را رمزنگاری و پردازش کنند. امنیت بالاتر و قابلیت ذخیره‌سازی بیشتر از جمله مزایای اصلی آنهاست. در جایی که امنیت داده ها اهمیت زیادی دارند از این کارتها استفاده می‌شوند. برای نوشتن و خواندن داده‌ها از این نوع از کارت، بایستی کارت در محفظه کارتخوان بصورت ثابت قرار گیرد و در حین عملیات، نبایستی از کارتخوان خود خارج شود.
کاربرد در ایران:
از کارت‌های هوشمند در ایران برای سامانه کارت سوخت خودروها استفاده شده است؛ این کارتها تحت عنوان کارت سوخت هوشمند به کاربران تحویل داده شدند و قابلیت احراز هویت خودرو، مدیریت سهمیه و ثبت اطلاعات سوخت‌گیری را دارند.
۳. کارت‌های بدون تماس (Contactless Cards) – بر پایه RFID و NFC
نسل سوم کارتها، کارت‌های بدون تماس (Contactless) هستند که از فناوری امواج رادیویی برای تبادل اطلاعات استفاده می‌کنند. این کارتها از دهه ۱۹۹۰ میلادی به بازار آمدند و امروزه با استفاده از فناوری‌هایی مانند RFID و NFC به‌طور گسترده در سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی، حضور و غیاب، پرداخت و کنترل دسترسی به‌کار می‌روند. کاربران تنها با نزدیک کردن کارت به دستگاه، عملیات شناسایی یا تراکنش را انجام می‌دهند. یکی از نکات حایز اهمیت این کارتها رنج فرکانسی آنها می‌باشد که به جهت حفظ سلامت انسان، رنج فرکانسی این کارتها در دامنه 13.56 کیلوهرتز تنظیم شده تا آسیبی به انسان وارد نگردد. ضمناً جهت تبادل اطلاعات بایستی کارت در فاصله یک سانتیمتری کارتخوان قرار گیرد تا تبادل اطلاعات به درستی صورت پذیرد
کاربرد در ایران:
در کشور ما، این کارتها با نام‌هایی مانند کارت بلیت اتوبوس و کارت حضور و غیاب مایفر شناخته می‌شوند و در سیستم‌های حمل‌ونقل شهری و سازمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
جدول مقایسه‌ای کارت‌های شناسایی
| ویژگی‌ها | کارت مغناطیسی | کارت هوشمند (Smart Card) | کارت بدون تماس (RFID / NFC) |
|---|---|---|---|
| سال ابداع | ۱۹۶۰ میلادی | ۱۹۸۰ میلادی | ۱۹۹۰ میلادی |
| نوع ارتباط | تماس فیزیکی | تماس فیزیکی | بدون تماس (بی‌سیم) |
| قابلیت پردازش | ندارد | دارد | دارد (بسته به نوع کارت) |
| ظرفیت حافظه | بسیار محدود (چند بایت) | متوسط (کیلوبایت) | بالا (چند کیلوبایت تا مگابایت) |
| امنیت اطلاعات | پایین | متوسط تا بالا | بالا |
| مقاومت در برابر سایش | کم | متوسط | بالا |
| سرعت خواندن/نوشتن | کند | متوسط | سریع |
| نمونه مصرف در ایران | کارت بانکی | کارت سوخت | کارت بلیت، حضور و غیاب |
جمع‌بندی: آینده در دستان کارت‌های ترکیبی و تلفن‌های هوشمند
تحول فناوری در حوزه کارت‌های شناسایی همچنان ادامه دارد. امروزه شاهد ظهور کارت‌های هایبرید (Hybrid Cards) هستیم که ترکیبی از دو یا چند فناوری فوق هستند. این کارتها به‌طور هم‌زمان می‌توانند اطلاعات مغناطیسی، چیپ هوشمند و تراشه RFID را در خود جای دهند و امکان استفاده در سناریوهای مختلف را فراهم کنند.
از سوی دیگر، در برخی کشورها مانند چین، امارات، ترکیه و کره جنوبی و کشورهای اسکاندیناوی، کارت فیزیکی بانکی تقریباً حذف شده است. شهروندان با استفاده از تلفن‌های هوشمند و یا ساعت‌های مجهز به NFC و اپلیکیشن‌های بانکی ، پرداخت‌های خود را از طریق دستگاه‌های POS پیشرفته انجام می‌دهند. این رویکرد نه تنها امنیت و سرعت بالاتری دارد، بلکه گامی مهم در جهت کاهش استفاده از پلاستیک و حفظ محیط زیست نیز به‌شمار می‌رود.
دیدگاه شما